Απρίλης 1935 - Γενάρης 2012

Άφησα να περάσουν μερικές μέρες από τον ξαφνικό θάνατο του Θ. Αγγελόπουλου για να γράψω λίγες γραμμές. Συνήθως, μέσα στη φυσιολογική αντάρα διαφόρων αφιερωμάτων κατά τα πρώτα 24ωρα (από οποιοδήποτε συμβάν), νιώθω κάπως υπερβολικά φορτωμένη όλη την κατάσταση από δηλώσεις, συνεντεύξεις, σχόλια και ό,τι άλλο, άσε που το πράγμα σχεδόν υποχρεωτικά γίνεται και λίγο πανηγύρι κενολογίας, ρηχότητας, καμιά φορά και καθαρής ανοησίας.

Κάπου ένα μήνα λοιπόν αργότερα, παλεύοντας να χωνέψω αυτήν καθ’ έαυτήν την απώλεια (όπως σε κάθε αντίστοιχη περίπτωση), γυροφέρνω στο μυαλό μου τις αντιφατικές εντυπώσεις από κάθε, μα ΚΑΘΕ ταινία του, την αμηχανία αλλά και τη γοητεία, την εξαιρετική εγρήγορση του νου και το μούδιασμα του πώς να τακτοποιήσεις συναισθηματικά τον κινηματογραφικό του  τ ρ ό π ο,  τη δύσκαμπτη και ταυτόχρονα ελκυστική γραφή του που χαρακτήριζε όλη του τη δουλειά, έστω τις 12 από τις 13 ταινίες που ολοκλήρωσε – η “Αναπαράσταση” καθώς ήταν η πρώτη, κάπως ξεφεύγει, δεν σφραγίζεται από την ιδιότυπη ροή των υπολοίπων (ή μήπως θα ‘πρεπε να πω αντι-ροή;), ίσως δεν είχε διαμορφώσει πλήρως μέσα του το διανοητικό και εν συνεχεία εκφραστικό Σχέδιο πάνω στο οποίο θα οικοδομούσε, με αξιοθαύμαστη επιμονή, τις απροσχημάτιστες αλληγορίες του σχετικά με την Ιστορία και τη σπασμωδική (;) θέση του ανθρώπου εντός της, και την ακόμα πιο σπασμωδική προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει και να ερμηνεύσει την ΙΣΤΟΡΙΑ, την Ιστορία που τον περιτυλίγει, τον απογειώνει προς τη δόξα ή τον παγιδεύει (τούτο πολύ πιο συχνά), τον συντρίβει ρίχνοντάς τον με δύναμη στο χώμα, ποτέ όμως δεν τον ακυρώνει, πάντα μένει στο χέρι μας μια άκρη του σκοινιού για να το ακολουθήσουμε βήμα-βήμα και να βρεθούμε ξανά κοντά στην ελπίδα, πάντα με κάποιον τρόπο η ματιά μας στρέφεται και πάλι προς το μέλλον, παρά τη διάψευση ή την κούραση ή την απόγνωση, παρά την ήττα…  Νομίζω κάπως έτσι μπορεί να περιγραφεί το σινεμά του απόντος πλέον Θόδωρου, τουλάχιστον κάπως έτσι καταφέρνω εγώ να το περιγράψω.

Δεν ήμουν από τους φανατικούς του. Αυτό το ιδιότυπα αυστηρό, το σχεδόν στεγνό της κινηματογραφικής του γλώσσας με άφηνε συχνά απ’ έξω,  δεν κατάφερνε να με πάρει μαζί του. Με εκφράζει το σινεμά της πολύ εντονότερης συναισθηματικής εμπλοκής του θεατή – θα ονομάτιζα τον Ταρκόφσκι ως την απόλυτη κορύφωσή μου. Όμως ακολούθησα τον Αγγελόπουλο σε κάθε ένα από τα σκαλοπάτια που πάτησε, και υποκλίνομαι στην ενάργεια της καλλιτεχνικής ουσίας όλης αυτής της πλέον των 40 χρόνων πορείας. Μιας ουσίας με την οποία άρθρωσε μεστό ΣΤΟΧΑΣΜΟ πάνω στην ιστορική και εν τέλει πολιτική αγωνία του ανθρώπου. Για μένα ήταν ένας διανοητής που εκφραζόταν με εικόνες, με σπουδαίες κινηματογραφικές εικόνες, συχνότατα καθηλωτικής σήμανσης αλλά και ομορφιάς, πρωτίστως όμως ένας διανοητής.

Μένουν βέβαια πάρα πολλά επί μέρους για να ειπωθούν – βιβλίο ολόκληρο γράφει κανείς για τέτοιους δημιουργούς. Πολλά συν και πολλά πλην. Προφανώς δεν έχει νόημα σε ένα τέτοιο μικρό κείμενο  να επεκταθώ ατελείωτα, όμως δεν αντιστέκομαι στον πειρασμό να θυμηθώ μια από τις μεγάλες μου γκρίνιες: ποτέ δεν συμπάθησα την παρουσία ξένων ηθοποιών και ακόμα περισσότερο μεγάλων ονομάτων στις δουλειές του. Δεν νομίζω ότι προσέθεσε ο,τιδήποτε η Ζαν Μορό ή η Ιρέν Ζακόμπ ή ο Μπρούνο Γκαντς,  που δεν θα μπορούσαν να το κάνουν το ίδιο καλά ή και καλύτερα Έλληνες ηθοποιοί, λαμβανομένου υπόψη και του στυλ κινηματογράφησης και συνολικού στησίματος των ταινιών του. Άσε πια εκείνος ο έρημος ο  Μαρτσέλο… [Τουλάχιστον ο Ομέρο Αντονούτι, ήταν όντως κάτι το ιδιαίτερο στο Μεγαλέξαντρο.]   Αντιθέτως μένει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη ο τρόπος που ο Αγγελόπουλος έστησε τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο στο Ταξίδι Στα Κύθηρα. Τι απίστευτη φιγούρα ανθρώπου που τον καμπουριάζουν η χολή και η πίκρα των χρόνων!  Στοίχειωνε το κάδρο…

Θαρρώ πως πρέπει να συντομεύω. Ούτως ή άλλως η συμπόρευση όλων αυτών των χρόνων έχει γεννήσει πάμπολλους επί μέρους συλλογισμούς και εικόνες, και φυσικά άπειρες συζητήσεις και διαφωνίες με φίλους και γνωστούς, και αγνώστους ακόμα – συχνά με σουβλίζει η λιγότερο ή περισσότερο κάθετη απόρριψη της δουλειάς του από ανθρώπους που εκτιμώ και που θεωρώ πως θα ’πρεπε να αποζητούν την επαφή ή έστω το κονταροχτύπημα με την αφηγηματική φόρμα που τους ξενίζει –  ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος είναι ΤΟ  ξεχωριστό  κεφάλαιο του ελληνικού κινηματογράφου. Να δούμε αν θα βρεθεί κάποιος ή κάποια να πάρει στα χέρια του μια τόσο ζεματιστή σκυτάλη και να συνεχίσει τον δρόμο…